عفونت دندان در کودکان؛ از علل و علائم تا درمان آن

بهترین روش برای درمان عفونت دندان شیری کودکان چیست؟ چگونه می توان از عفونت ریشه دندان شیری کودکان جلوگیری نمود؟ مهمترین نقش دندان های شیری، الگوی رویشی مناسب برای جوانه های دندان های دائمی است. لذا حفظ و نگهداری دندان شیری از اهمیت بالایی برخوردار است و این در حالیست که برخی والدین به دلیل موقتی بودن دندان های شیری، اصراری به رعایت بهداشت دهان و دندان کودک خود ندارند.

عدم رعایت بهداشت دهان و دندان از اصلی ترین دلایل ابتلا به بسیاری از بیمای های دهان و دندان به ویژه پوسیدگی و عفونت دندان می باشد. ما در این مقاله سعی داریم تا به بررسی علل ابتلا به عفونت های دندانی تا تشخیص و درمان آن بپردازیم، برای آگاهی بیشتر با ما همراه باشید.

عفونت ریشه دندان شیری

رعایت بهداشت دهان و دندان در کودکان امری اجتناب ناپذیر می باشد. این در حالیست که اکثر والدین با استناد به موقت بودن دندان های شیری، اصراری به رعایت بهداشت دهانی-دندانی توسط کودکان ندارند.

گفتنی است مشکلات و آسیب های دهانی-دندانی کودکان نیز از همین نقطه آغاز می شود. در مباحث گذشته به ضرورت حفظ و نگهداری از دندان های شیری، به طور مفصل پرداخته ایم. با استناد به این مبحث مهم ترین نقش دندان های شیری، الگوی رشدی مناسب برای دندان های دائمی می باشد.

• این الگوی رشدی مناسب باعث می شود تا دندان های دائمی دقیقا در محل صحیح خود رویش نمایند.

در برخی از مواقع ما شاهد پوسیدگی های شدید و عمیق دندانی (که منشأ آن ها عدم رعایت بهداشت دهان و دندان نیست!) می باشیم.

این پوسیدگی ها به دنبال عواملی همچون: بیماری های اوتوئیمیون، بدخیمی ها، تنفس های شدید دهانی، شکستگی دندان کودکان به دنبال اعمال فشار زیاد و یا تصادف، نقص مادرزادی در رشد بافت دندان ها و… ایجاد می شوند.

• عوامل مذکور به ندرت اتفاق می افتند و علت اصلی آسیب های دندان های شیری در کودکان عدم رعایت بهداشت دهانی-دندانی می باشد.

علل ابتلا به عفونت های دندانی

دلایل و عوامل متعددی می توانند زمینه ساز ابتلا به عفونت دندان در کودکان شوند ، اما از میان این عوامل دو علت بسیار مهم وجود دارد که در ادامه به آنها می پردازیم.

پوسیدگی دندان

یکی از مهمترین علل ابتلا به عفونت دندان در کودکان، پوسیدگی های دندانی می باشد. در صورتی که پوسیدگی های دندانی بدون درمان رها شده و تشدید یابند، پوسیدگی از مینا و عاج دندان عبور کرده و به عصب دندان می رسد. اگر در این وضعیت با وجود درد های شدید دندانی همچنان درمان انجام نشود، عفونت های دندانی رخ می دهند.

به طور طبیعی زمانی که عفونت های دندانی اتفاق می افتد با علائمی همچون دردهای بسیار شدید، بوی بد دهان، تورم و بسیاری از نشانه های دیگر قابل تشخیص و مشاهده خواهد بود.

شکستگی دندان

دومین علت مهم ابتلا به عفونت های دندانی در کودکان شکستگی دندان در پی ضربه، غذاهای بسیار سفت، دندان قروچه و… می باشد. شکستگی ناشی از هر کدام از علل مذکور، از عواملی هستند که سبب درگیر شدن عصب دندان شده و همین امر سبب نشت مواد غذایی، بزاق، باکتری های داخل دهان و … به داخل دندان شده که نهایتا منجر به عفونت های دندانی می گردد.

علائم عفونت دندان در کودکان

علائم عفونت دندان در کودکان با توجه به علت ایجاد این عارضه متفاوت است. گاهی اوقات یک کودک با تمامی علائم و گاهی دیگر با تعدادی از آن ها مواجه می شود. اما مهمترین علائم و نشانه های ابتلا به عفونت دندان عبارتند از:

• بوی بد دهان
• تب
• دردهای نامشخص داخل دهان که شدید بوده که کودک قادر به مشخص کردن دقیق منشا درد نمی باشد.
• تورم داخل دهانی
• تورم خارج دهانی که به دلیل احتمال گسترش عفونت به فضاهای گردنی، سر و صورت می تواند بسیار خطرناک باشد. نکته بسیار مهم که نباید فراموش کرد، محل قرارگیری دندان ها در فضای سر و صورت می باشد. گفتنی است که این نواحی به دلیل آنکه بافت های عروقی و عصبی زیادی دارند، یک عفونت ساده دندانی در صورت عدم پیگیری و مبتلا شدن بافتهای مذکور می تواند عواقب جبران ناپذیری در پی داشته باشد.
• خروج ترشحات چرکی از لثه و …
• عدم تمایل به غذا خوردن

از دیگر علائم و نشانه های عفونت دندان تمایل نداشتن کودک به غذا خوردن می باشد. معمولا کودک بسیار بی اشتها شده که همین امر سبب می گردد تا به تدریج با کاهش وزن مواجه شود.البته باید متذکر شد، از آنجا که غذا خوردن در کودکانی که دارای عفونت حاد دندانی هستند، بسیار دردناک می باشد، کودک تمایلی به صرف غذا ندارد.

لزوم چکاپ های دوره ای دندانپزشکی کودکان

گفتنی است، رعایت بهداشت دهان و دندان و چکاپ های دوره ای و منظم دندانپزشکی بسیار حائز اهمیت است، زیرا این امر سبب می گردد که کوچک ترین مشکلات دندانی نظیر پوسیدگی دندان به موقع تشخیص داده شده و درمان مناسب انجام گردد تا از پیشرفت مشکلات و ایجاد بیماری های دهانی – دندانی پیچیده پیشگیری شود.

لازم به ذکر است چکاپ های دوره ای بسته به نظر دندانپزشک کودکان، هر سه تا شش ماه یکبار بایستی انجام گیرد. از آنجا که کودکان بسیاری از اوقات درک درستی از دندان درد ندارند، بسیاری از مواقع از غذا خوردن اجتناب می ورزند زیرا تصور می کنند که جویدن و خوردن غذا دلیل دندان درد آن ها شده است.

لذا چکاپ های دوره ای کمک می کند تا تمام مواردی که حتی از دید والدین پنهان مانده است و کودک قادر به بیان آن نبوده، مشخص گردد.

انواع عفونت های دهانی و دندانی در کودکان

عفونت های دهانی و دندانی دارای انواع خاصی می باشد که مهمترین آنها عبارتند از:

عفونت بافت های دهان

عفونت های بافت های دهانی به دو دسته عفونت بافت های نرم و عفونت بافت های سخت تقسیم بندی می شوند. در این مبحث فقط به عفونت های بافت نرم خواهیم پرداخت. عفونت های بافت نرم بیشتر مواقع شامل تبخال های داخل دهانی و آفت می باشد، که این دو عارضه جزو متداول ترین و شایع ترین عفونت های بافت نرم دهانی در کودکان است. به طور طبیعی علت اصلی ابتلا به این نوع عفونت ها، ویروسی است که درمان خاصی ندارند. اما می توان با درمان های علامتی نسبتا سوزش زخم ها و ضایعات ناشی از آفت و تبخال را کاهش داد تا کودک راحت بتواند به راحتی غذا میل کند.

درمان عفونتهای بافت های نرم دهانی

در صورت ابتلا کودک به عفونت های بافتهای نرم دهانی همچون آفت و تبخال، رعایت بهداشت دهان و دندان بیش از پیش ( حتی در صورت امتناع کودک به دلیل درد ) توصیه می شود. زیرا این روند از عفونی شدن زخم ها پیشگیری می نماید.

به طور معمول زخم ها و آفت های دهانی یک دوره ده الی چهارده روزه دارند که پس از این زمان رو به بهبودی می روند. لازم به ذکر است در طول این مدت باید مراقب تغذیه کودک خود بوده و نیز مواد غذایی مفید و سودمند، پر ویتامین و نیز عاری از ادویه جات و ترشی جات، مصرف بالای مایعات گرم در اختیار کودکان قرار گیرد.

در بعضی از مواقع مشاهده می شود که عفونت های بافت های نرم دهانی، پس از گذشت دو هفته هنوز بهبود نیافته اند و زخم ها ملتهب و دردناک هستند. صرف نظر از بیماریهای نقص سیستم ایمنی و… این عارضه می تواند به دلیل عدم رعایت بهداشت دهانی و تشدید عفونت های دهان، پایدار شده است.

عفونت های دندانی

از مهمترین دلایل ابتلا به عفونت های دندانی، پوسیدگی های شدید و شکستگی های دندان می باشند. در صورتی که موارد فوق الذکر درمان نگردد، عصب دندان درگیر شده و عفونت های دندانی را شاهد خواهیم بود. عفونت های دندانی به دو دسته حاد و مزمن تقسیم بندی می شود:

عفونت های حاد دندان

عفونت های حاد دندان به صورت تورم اطراف دندان، تورم فک و تورم صورت نمایان می شود. گفتنی است این نوع عفونت ها بایستی هر چه سریعتر توسط دندانپزشک کودکان درمان گردد. درمان به صورت دارو درمانی و خارج نمودن ضایعات و عفونت ها خواهد بود.

لازم به ذکر است درمان تنها به صورت دارو درمانی موثر نخواهد بود و بایستی همراه با خارج نمودن ضایعات و عفونت ها انجام شود.

عفونت های مزمن دندان

عفونت های حاد درمان نشده، به مرور زمان تبدیل به عفونت های مزمن می شوند. در صورتی که عفونت حاد در ریشه دندان، درمان نشده باقی بماند، شاهد عفونت مزمن در ناحیه خواهیم بود. نکته بسیار مهم که بایستی بدان توجه شود این است که در انتهای ریشه دندان شیری، جوانه دندان دائمی قرار دارد و نباید اجازه داده شود که هر نوع عفونتی، در محل باقی مانده و به جوانه دندان دائمی آسیبی وارد نماید.

درمان عفونت های دندانی در کودکان

روش های درمان عفونت های دندانی به عوامل مختلفی همچون سن کودک ، شدت و وسعت عفونت، مدت زمان باقی ماندن دندان شیری مورد نظر در دهان، وضعیت جوانه دندان دائمی، قدامی یا خلفی بودن دندان، تعداد دندان های از دست رفته و… بستگی دارد.

پس از بررسی عوامل مختلف، درمان به صورت دارو درمانی و خارج نمودن ضایعات و عفونت ها انجام می شود که بایستی توسط دندانپزشک کودکان انجام شود و درمان دارویی خودسرانه منجر به بروز عواقب جبران ناپذیری برای کودک می شود.

گاها دیده می شود که والدین برای درمان عفونت دندان کودک خود به صورت خودسرانه از آنتی بیوتیک استفاده می نماید. این امر فقط باعث افزایش مقاومت بدن کودک نسبت به آنتی بیوتیک مصرفی می شود و متاسفانه در آینده کودک مجبور به مصرف آنتی بیوتیک های به مراتب قویتری خواهد شد.

همچنین گفتنی است تا زمانی که منبع اصلی عفونت دندان توسط دندانپزشک مشخص و درمان نشود، مصرف هر دوز آنتی بیوتیک و حتی مصرف آنتی بیوتیک های تزریقی نه تنها به درمان عفونت دندان کودک کمک نمی کند بلکه موجب می شود تا بدن کودک به آنتی بیوتیک مقاوم شود. این در حالی است که تورم و التهاب لثه شاید برای مدت کوتاهی برطرف شود ولی پس از گذشت مدت زمان کوتاهی مجدداً ظاهر می شود.

تشخیص عفونت دندان کودکان

مهمترین روش تشخیص عفونت های دهانی – دندانی، بررسی دقیق بافتهای نرم و سخت دهان و نیز دندانهای کودک در چکاپ های منظم دندانپزشکی می باشد.

به طور معمول با یک معاینه ساده و بررسی های لازم، همچنین گرفتن شرح حال از والدین در خصوص علائم کودک همچون: تب، بی اشتهایی، بوی بد دهان، تورم لثه، تورم صورت و… می توان به وجود یا عدم وجود عفونت دندان پی برد.

در صورت لزوم و همزمان با انجام معاینات کامل داخل دهانی ، دندانپزشک کودکان اقدام به انجام رادیوگرافی های دندانی می نماید.

پیشگیری از عفونت دندان در کودکان

دو اصل اساسی در پیشگیری از ابتلا به عفونت های دهانی – دندانی در کودکان عبارتند از:

رعایت بهداشت دهانی – دندانی

پر واضح است که مسیر تغذیه کودک از راه دهان شروع می شود و تا زمانی که فضای داخلی دهان آلوده باشد و رعایت بهداشت دهان و دندان انجام نگیرد، آلودگی از راه دهان وارد سیستم گوارشی کودک شده و همین امر منجر به بروز بسیاری از بیماری ها همچون برفک های دهانی، ترش کردن های مرتب در نوزاد، استفراغ و… می گردد.

گفتنی است رعایت بهداشت دهان و دندان در کودکان جز اصول اولیه و بسیار مهم است که والدین باید از ابتدا به رعایت آن بپردازند تا ایجاد بسیاری از بیماری های دهانی و دندانی و حتی مشکلات گوارشی به شکل چشمگیری کاهش یابند.

چکاپ های دوره ای منظم دندانپزشکی کودکان

یکی دیگر از مهمترین عوامل پیشگیری از ابتلا به بیماری های دهانی و دندانی به ویژه عفونت های دندانی، مراجعه منظم به دندانپزشکی کودکان است.

والدین می بایست از همان دوران نوزادی ( حدودا بین شش تا هشت ماهگی ) با رویش اولین دندان شیری مراجعه به دندانپزشک کودکان را داشته باشند، تا با دریافت راهکارهای لازم برای رعایت بهداشت دهان و دندان، بتوانند تا حد قابل ملاحظه ای از بروز بیماری های دهانی – دندانی پیشگیری نمایند.

اقدامات قبل از درمان عفونت دندان در کودکان

قبل از درمان عفونت دندان به هیچ عنوان بدون مشورت با دندانپزشک کودکان، هیچ درمانی را خودسرانه انجام ندهید. چرا که درمان های خودسرانه می توانند عواقب جبران ناپذیری را ایجاد نمایند.

گفتنی است درمان های خودسرانه همچون مصرف آنتی بیوتیک سبب می گردد تا بدن کودک نسبت به  این دارو مقاوم گردد. همچنین استفاده از کمپرس سرد و گرم می تواند وضعیت را شدید و حاد نماید؛ به طور مثال استفاده از کمپرس گرم در صورت ابتلا به آبسه حاد می تواند باعث شود تا عفونت از روی پوست درناژ شده و صورت کودک را آزرده کند.

مهمترین و درست ترین کاری که می توانید انجام دهید، این است که حتما با دندانپزشک کودک خود مشورت نموده تا درمان مناسب برای کودک شما تجویز و انجام گردد. تنها کمک والدین در این لحظه تا زمان مراجعه به دندانپزشک کودکان رعایت بهداشت دهان و دندان می باشد.

مراقبت های بعد از درمان عفونت دندان در کودکان

پس از درمان عفونت دندان توسط دندانپزشک کودکان، توصیه هایی به والدین ارائه می گردد که رعایت هر کدام از این توصیه ها به شدت ضروری است.

بدیهی است همکاری بین والدین، کودک و دندانپزشک کودکان سبب می شود تا پروسه درمانی به درستی انجام گردد. زمانی که توصیه های پزشکی به طور کامل رعایت نشود، مطمئنا درمان با شکست روبرو می شود. لذا رعایت این گونه توصیه ها پس از درمان ضروری خواهد بود.

برخی از توصیه های دندانپزشک کودکان پس از درمان عفونت دندان عبارتند از:

• استفاده از داروهای تجویز شده به صورت منظم در زمان مقرر …
• همچنین استفاده از دهانشویه و نخ دندان طبق دستور دندانپزشک کودکان …
• عدم مصرف برخی مواد غذایی به دلیل سفتی یا چسبندگی بیش از حد آنها و …

کلام پایانی

برای جلوگیری از آسیب های دندانی، لازم است به چکاپ های دوره ای دندانپزشکی کودکان توجه بیشتری نمایید. بدترین حالت ممکن در این مبحث، تسکین خود به خودی دندان درد کودک بعد از گذشت چند روز می باشد.

در این حالت والدین با تسکین دندان درد در دلبند خود از مراجعه به دندانپزشکی کودکان منصرف می شوند و گمان می کنند که دندان آسیب دیده بهبود یافته است!

این در حالیست که دندان آسیب دیده وارد فاز جدیدی به نام نکروز (یا مرگ دندان) شده است. این شرایط برای ایجاد عفونت ریشه دندان شیری بسیار مساعد می باشد.

بنابراین در رعایت هرچه بهتر بهداشت دهان و دندان کودکان خود کوشا باشید و آن ها را برای انجام چکاپ های دوره ای و جلوگیری از عوارض نامطلوب دهانی-دندانی، در زمان مناسب به مطب دندانپزشک اطفال ببرید.