ارتودنسی پیشگیری 

آیا زود از دست رفتن دندان‌های آسیای شیری می‌تواند عوارضی را به کودک تحمیل کند؟ و آیا راهکاری برای جبران عوارض از دست رفتن زودتر از موعد دندان‌های آسیای شیری وجود دارد؟ اگر به دنبال پاسخ این سوالات هستید و یا نگران اختلال در نظم و ترتیب دندان‌های کودک خود هستید، به احتمال زیاد پس از انجام تحقیقات کافی به گزینه‌ی ارتودنسی پیشگیری رسیده‌اید. در این مقاله با ما همراه باشید تا این رویکرد را به طور کامل بررسی کرده و به سوالات احتمالی شما عزیزان پاسخ دهیم.

عوارض از دست رفتن زودهنگام دندان‌های شیری کودکان

دندان‌های آسیای شیری در جویدن و تغذیه‌ی سالم کودک تاثیر بسزایی دارند. اگر این دندان‌ها زودتر از موعد از دست بروند، تغذیه ی کودک مختل می‌گردد و از همه مهم‌تر جوانه دندان‌های دائمی که زیر دندان‌های آسیای شیری واقع شده‌اند، الگوی رویشی خود را از دست می‌دهند و بصورت نابجا رویش می‌کنند. در نهایت می‌توانند درمان‌هایی را به کودک تحمیل کنند که تا قبل از، از دست رفتن زودتر از موعد دندان‌های آسیای شیری نیازی به انجام این درمان‌ها نبوده است.

علاوه بر مطالب بیان شده، موارد دیگری نیز هستند که با بهره بردن از ارتودنسی پیشگیری می‌توان تا حد زیادی با درمان‌های ساده‌تری، ناهنجاری‌های موجود را با نتیجه‌ی بسیار بهتر و نیز در مدت زمان کمتری درمان کرد و دست کم درمان‌های آینده ارتودنسی کودک را به نحو چشمگیری ساده‌تر کرد.

در ادامه مبحث سعی شده است، به متداول‌ترین مشکلات فکی دندانی کودکان که تا حد زیادی با ارتودنسی پیشگیری قابل درمان هستند، پرداخته شود:

• به دنبال پوسیدگی‌های وسیع، عفونت، ضربه و سایش‌های شدید دندانی شاهد از دست رفتن زودهنگام دندان‌های شیری هستیم؛ که این امر علاوه بر ایجاد آثار مخرب بر تغذیه و رشد کودک، می‌تواند سبب به هم ریختن نظم و ترتیب رویش دندان‌های دائمی کودک در آینده شود. چرا که فضای دندان از دست رفته معمولا توسط دندان‌های مجاور اشغال شده و نهایتا طول قوس فکی-دندانی کمتر و کمتر خواهد شد. در این صورت دندان دائمی جایگزین، فضای کافی برای رویش نداشته و به صورت نابجا رویش می‌کند. حتی در برخی موارد ممکن است این دندان به صورت نهفته یا نیمه نهفته باقی ماند.

• بدیهی است که دندان مذکور با ایجاد فشار روی دندان‌های مجاور، تلاش می‌کند تا رویش یابد. این امر سبب کج شدن دندان‌های مجاور به فضای بی دندانی می‌شود که متاسفانه برای اصلاح بهم ریختگی دندان‌ها که ناشی از این فشار است، و نیز ایجاد فضای مناسب برای رویش دندان نابجا، دندان نهفته یا نیمه نهفته، گاها خارج کردن دندان دائمی به همراه درمان‌های وسیع و پیچیده ی ارتودنسی، اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد.

استفاده از فضا نگهدارها

جهت جلوگیری از عوارض فوق الذکر؛ بلافاصله پس از، از دست دادن دندان آسیای شیری قبل از موعد مقرر، با محاسبه دقیق طول قوس فکی، توسط دندانپزشک اطفال و در صورت تشخیص و تجویز ایشان، باید از انواع دستگاه‌های فضانگهدار (ترجیحا نوع ثابت آن) بهره برد. لازم به ذکر است یکی از بهترین دستگاه‌های فضا نگهدارنده ی ثابت فک بالا TPA و نیز یکی از بهترین دستگاه‌های فضا نگهدارنده ی ثابت فک پایین  LA  است.

این دستگاه‌ها مانع از حرکت دندان‌های مجاور به فضای بی دندانی شده و فضای کافی برای رویش جوانه‌های دندان‌های دائمی را نیز حفظ می‌کنند.

کراس بایت (cross bite) چیست؟

به صورت طبیعی، دندان‌های فک بالا باید تمامی دندان‌های فک پایین را پوشش دهند. ولی گاها این رابطه و تعادل به دلایلی از جمله تماس‌های پیش رس، لق شدن دندان شیری، ضربه، رویش نابجای دندان دائمی، درد دندان و …، به هم می‌ریزد.

چرا که کودک به صورت کاملا ناخودآگاه فک خود را به یک سمت دیگر، مانند چپ یا راست و یا جلو حرکت می‌دهد تا با این کار از ایجاد درد و ناراحتی جلوگیری کند و این امر می‌تواند ایجاد کراس بایت قدامی و خلفی کند.

کراس بایت قدامی (شیری یا دائمی)

کراس بایت قدامی به این معناست که دندان‌های قدامی فک پایین، بیرون زده‌تر از دندان‌های قدامی فک بالا قرار می‌گیرند. صرف نظر از علت کراس بایت قدامی شیری یا دائمی، این مورد بلافاصله پس از تشخیص باید با انجام ارتودنسی پیشگیری تحت نظر قرار گیرد. بدیهی است در صورت عدم انجام ارتودنسی پیشگیری در آینده با مشکلات فکی-دندانی بسیار جدی مواجه خواهیم بود.

این در حالی است که در صورت اقدام به ارتودنسی پیشگیری در سنین پایین تر می‌توانیم از رشد بیش از حد فک پایین تا حد زیادی جلوگیری کنیم و لزوم درمان‌های وسیع و پیچیده ارتودنسی برای کودک در سنین بالاتر را کم کنیم.

کراس بایت خلفی (شیری یا دائمی)

کراس بایت خلفی به این معناست که دندان‌های خلفی فک پایین، بیرون زده تر از دندان‌های خلفی فک بالا هستند. کراس بایت خلفی می‌تواند به صورت تک دندان، تعداد بیشتر دندان‌های درگیر، یک طرفه و یا دو طرفه باشند.

کراس بایت خلفی نیز در صورت تشخیص هرچه سریع تر باید درمان شود. برای انجام درمان کراس بایت های مذکور بسته به شرایط فک و دندان، درمان های متفاوتی پیشنهاد می شود.

از پلاک های متحرک، تا بند و براکت های ارتودنسی. مواقعی که دندان های بیشتری درگیر این ناهنجاری هستند، بهتر است از (Rapid Palatal Expansion (RPE  استفاده شود که فک بالا را به صورت عرضی رشد می دهد و کراس بایت های خلفی یک طرفه یا دوطرفه که ناشی از تنفس دهانی کودک یا مکیدن انگشت و یا کوچک بودن استخوان فک بالا هستند را به خوبی درمان کرده و در خیلی از موارد از آنجا که فک بالا را به صورت عرضی رشد می دهد، می تواند کام گنبدی کودک را نیز درمان کرده و سقف دهان را به جای نرمال خود بازگردانده و در نتیجه کف حفره بینی نیز در جای اصلی خود قرار می گیرد.

بدیهی است، پس از درمان مذکور فضای حفره بینی وسیع تر شده و تنفس از راه بینی برای کودک خیلی راحت تر خواهد بود.

اپن بایت (Open Bite) چیست؟

عارضه ای است که در پی مکیدن طولانی مدت پستانک، شیشه شیر، انگشت و حتی مکیدن زبان توسط کودک رخ می دهد که به تفصیل در مقاله‌ی عادات نامطلوب دهانی کودکان به آن پرداخته شده است.

در این حالت علی رغم اینکه کودک دهان خود را می بندد و دندان های خلفی (آسیا) کاملا به هم رسیده اند، دندان‌های جلو به هم نمی‌رسند! با تشخیص زودهنگام و درمان به موقع می‌توان از عوارض ناشی از این عادات و نیز درمان به موقع open bite بهره جست.

رویش نابجای دندان دائمی

گاهی به مواردی برخورد می کنیم که دندان آسیای دائمی جای کافی برای رویش ندارد و زیر دندان گیر کرده است.

در این موارد نیز با استفاده از ارتودنسی پیشگیری کمک شایان توجهی به دندان گیر کرده می شود تا به دندان های مجاور فشار مخرب وارد نکند و بتواند در موقعیت صحیح خود رویش کند و نیز حداکثر طول قوس فکی – دندانی قابل دسترس نیز حفظ شود.

نهفته ماندن دندان دائمی

در بعضی موارد به دلیل کمبود فضای رویشی و به اصطلاح کوچک بودن فک، تعدادی از دندان های دائمی، فضای کافی برای رویش ندارند و می توانند بصورت نابجا رویش کنند و یا نیمه نهفته و حتی نهفته باقی بمانند.

با توجه به موارد فوق ، دندانپزشک کودکان رادیوگرافی های دوره ای و مقایسه ای از کودک درخواست می کند تا بتواند به طور دقیق فضاهای رویشی را آنالیز کند تا درصورت وجود داشتن ریسک رویش نابجای دندان دائمی و نهفته یا نیمه نهفته ماندن جوانه دندان دائمی، ممکن است به منظور ایجاد فضای مناسب برای رویش جوانه دندان دائمی، دندان شیری را زودتر از موعد خارج کنند.

دندان های دائمی اضافی

در رادیوگرافی های دوره ای گاها شاهد یک یا چند دندان اضافه در فک کودک هستیم که باید هرچه زودتر تشخیص داده شوند و اقدامات لازم را مبذول کرد.

در غیر این صورت وجود دندان اضافی در فک می تواند نقش مهمی در نهفته ماندن دندان دائمی در ناحیه مورد نظر ایفا کند.

کمبود جوانه دندان دائمی

برخلاف موارد فوق، گاها با کمبود یک یا چند جوانه دندان دائمی مواجه هستیم. تشخیص به موقع و زودرس بسیار ضروری است تا والدین بیمار از این موضوع آگاه باشند و در حفظ و نگهداری دندان شیری که جایگزینی نخواهند داشت، نهایت همکاری را با دندانپزشک کودکان بعمل آورند.

در این شرایط ضروری می باشد، تا جایی که ممکن است، دندان شیری حفظ شود و در صورت از دست رفتن دندان شیری، فضای مورد نظر تا سن مناسب برای جایگزینی با ایمپلنت در آینده حفظ شود.

فضای بین دندان های قدامی دائمی

در بعضی موارد مشاهده می شود که فضای بین دندان های قدامی دائمی رویش یافته بسیار زیاد می باشد. در صورتی که دندانپزشک کودکان تشخیص دهد و نیز رادیوگرافی هم تایید کند که فاصله بین دندان های قدامی، مانع از رویش بقیه دندان های دائمی در ناحیه قدامی فک خواهد بود، باید هرچه سریع تر نسبت به بستن فضاهای بین دندان های رویش یافته اقدام نمود تا مانع از نهفته ماندن جوانه های مذکور شویم.

از دست رفتن دندان قدامی دائمی

به دنبال از دست رفتن دندان قدامی دائمی بر اثر عفونت، ضربه و یا هر عامل دیگری، انجام پیشگیری های لازم باید هرچه سریعتر صورت پذیرد تا فضای کافی برای جایگزینی دندان از دست رفته توسط ایمپلنت و… در آینده حفظ شود و نیز طول قوس فکی کاهش پیدا نکند و همچنین دندان های مجاور به فضای بی دندانی منحرف نشوند.

با لحاظ کردن توضیحات فوق، باید بلافاصله و بدون فوت وقت پس از، از دست دادن دندان قدامی دائمی در کودک، محل با فضا نگهدارنده مناسب که بتواند تا حدی زیبایی کودک را نیز حفظ کند، پر شود.

از دست رفتن خلفی ترین آسیای شیری قبل از رویش اولین آسیای دائمی

اولین آسیای دائمی مهم ترین کلید اکلوژن در داخل دهان می باشند و این در حالیست که دندان مذکور باید پشت خلفی ترین آسیای شیری رویش یابد.

این بدان معناست که با از دست رفتن انتهایی ترین آسیای شیری، اولین آسیای دائمی راهنمای رویشی خود را کاملا از دست می دهد و به سمت بی دندانی متمایل می شود و چون هنوز رویش نیافته است این حرکت خیلی سریع تر و با شدت بیشتری انجام می پذیرد.

برای جلوگیری از عوارض ناشی از، از دست دادن آخرین دندان آسیای شیری، باید از فضا نگهدار ثابتی استفاده کرد که بخشی از دستگاه مذکور، داخل لثه می رود و با کمک رادیوگرافی می توانیم این بخش را در تماس با جوانه دائمی قرار دهیم که با این کار از حرکت دندان دائمی به سمت فضای بی دندانی جلوگیری کنیم. این دستگاه Distal shoe نام دارد.

نتیجه گیری

در خاتمه شایان ذکر است با تشخیص زودهنگام و چکاپ های منظم و نیز اقدامات سریع تحت نظر دندانپزشک کودکان، برای درمان موارد فوق الذکر می توان از ارتودنسی پیشگیری بهره برد. همچنین لازم به یادآوری است که تمامی دستگاه های ثابت مذکور حداکثر طی چند روز برای کودک عادی شده و جزئی از دهان وی محسوب می شود.