اهمیت مراقبت و نگهداری از دندان های شیری

از آنجایی که دندان‌های شیری در تغذیه و رشد کودکان نقش بسزایی داشته و نیز راهنمای رویشی مهمی برای رویش دندان‌های دائمی در موقعیت صحیح هستند، باید تلاش‌های بیشتری جهت حفظ و نگهداری دندان‌های کودکان (قدامی یا خلفی) به عمل آید. این در حالیست که متاسفانه والدین تا قبل از ابراز درد دندان توسط کودک، مراجعه به دندانپزشک کودکان را الزامی نمی‌دانند.

بدیهی است شروع دندان درد به معنای پیشرفت شدید پوسیدگی و نیز حمله ی باکتری‌های پوسیدگی زا به عاج دندان و حتی عصب دندان می‌باشد. چرا که پوسیدگی دندان تا زمانی که محدود به مینای دندان باشد عملا فاقد درد است و زمانی درد آغاز می‌شود که عاج دندان درگیر پوسیدگی شده باشد.

دانستنی های ضروری والدین

آگاه کردن والدین از اهمیت دندان‌های شیری (قدامی و خلفی) می‌تواند به میزان قابل توجهی سلامت دهان و دندان کودکان را در طول زندگیشان ارتقاء دهد.

از آنجا که پوسیدگی دندان قابل پیشگیری است، توصیه می‌شود سلامت دهان و دندان کودکان با رعایت بهداشت دهانی – دندانی صحیح و نیز تغذیه‌ی مطلوب، دور از دسترس نمی‌باشد.

بدیهی است چکاپ‌های دوره ای 3 الی 6 ماهه بسته به نظر دندانپزشک کودکان و نیز شرایط دهانی – دندانی کودک نقش بسزایی در حفظ سلامت دندان‌ها و نیز انجام پیشگیری‌های لازم و درمان‌های به موقع دارند.

تاثیر مواد غذایی بر پوسیدگی دندان کودکان

در جامعه‌ی متمدن امروزی، متاسفانه انواع تنقلات شیرین غیرضروری و کاملا مضر در سبد غذایی خانواده‌ها جای گرفته اند. این در حالی است که در گذشته کودکان از مغزهایی چون بادام، پسته، گردو و… بهره می‌بردند، که هم ارزش غذایی بالایی دارند و هم به لحاظ کیفیت ساختاری آن‌ها( سفت بودنشان) باعث تمیز کردن دندان‌ها نیز می‌شوند.

• بدیهی است شیر ماده غذایی جدایی ناپذیر در رژیم غذایی نوزادان تا 2 سالگی می‌باشد. این ماده غنی از پروتئین، چربی و قند (که در شیر مادر بسیار بیشتر از شیر خشک موجود می‌باشد) می‌تواند باعث ایجاد پوسیدگی شدید دندانی مخصوصا در دندان‌های قدامی کودک شود.
• استفاده از قطره آهن به خودی خود باعث ایجاد پوسیدگی نمی‌شود ولی به دلیل رسوب و سطح زبری که روی دندان‌ها ایجاد می‌کند، باعث گیر بیشتر مواد غذایی و نیز ایجاد هرچه بیشتر پلاک میکروبی در این مناطق می‌شود و در نتیجه بستر مناسبی برای ایجاد پوسیدگی‌های شدید دندان فراهم می‌گردد.
• همچنین مواد قندی چسبنده مانند: گز، سوهان، پاستیل، لواشک، تافی، آبنبات، بیسکوئیت و … با توجه به ماندگاری طولانی مدت در داخل دهان می‌توانند شرایط بسیار مناسبی را برای ایجاد پوسیدگی‌های وسیع مهیا کنند.

این بدان معنی نیست که بچه‌ها باید از مصرف مواد قندی محروم باشند؛ بلکه بهتر است مواد قندی غیرچسبنده با ماندگاری بسیار کوتاه در داخل دهان مانند: کیک، شیرینی تر، بستنی ( بدون کاور شکلاتی) ، عسل بدون موم، شکلات صبحانه، شکلات‌های نرم، ماست میوه ای، ژله و … به میزان محدود در اختیار این عزیزان قرار گیرد.

لازم به ذکر است والدین محترم باید توجه کنند تا کودک غذا را برای مدت طولانی در دهان نگاه ندارد که این امر شدیدا باعث ایجاد پوسیدگی های وسیع در همان سمت از دهان می شوند.

نحوه ی ایجاد پوسیدگی دندان کودکان

بدیهی است مینای دندان تنها سد دفاعی دندان در مقابل پوسیدگی است که در صورت تخریب و پوسیده شدن، باکتری‌های پوسیدگی زا به عاج و نهایتا عصب دندان نفوذ کرده و آسیب‌های جبران ناپذیری را ایجاد می‌کنند. باکتری‌های پوسیدگی زا به محض تماس با مواد قندی اسیدی تولید می‌کنند که می‌تواند باعث حل شدن مینای دندان شود که از آن به عنوان پوسیدگی و یا گاها به نادرست به عنوان کرم خوردگی یاد می شود.

با توجه به موارد فوق بهتر است زمان تماس مواد قندی با دندان را کاهش دهیم تا زمان تماس باکتری های پوسیدگی زا با دندان حتی المقدور کم شود. همچنین دقت شود که کودکان تحت هیچ شرایطی و به هیچ اندازه ای نباید از نوشابه های گازدار استفاده کنند. نوشابه‌های گازدار حاوی مقادیر زیادی اسید هستند که با شکر بسیار زیادی غنی شده اند و در اثر تماس با دندان می‌توانند تخریب‌های شدید مینای دندانی را به دنبال داشته باشند و نیز عوارض سیستمیک بالایی چون پوکی استخوان را بدنبال دارند؛ چراکه باعث دفع شدید کلسیم موجود در استخوان‌ها از طریق ادرار می‌شوند.

اهمیت حفظ و نگهداری دندان های شیری

برخلاف باورهای نادرست عموم مردم، سلامت دندان‌های شیری اهمیت خاصی دارند ولی متاسفانه برای رعایت کامل بهداشت دهانی‌–‌دندانی و نیز نگهداری دندان‌های فوق در اکثر مواقع تلاش چشمگیری صورت نمی‌پذیرد. این در حالیست که دندان‌های شیری نه تنها در تغذیه‌ی سالم کودک نقش مهمی ایفا می‌کنند، بلکه باعث رویش دندان‌های دائمی در موقعیت صحیح خود نیز می‌شوند.

نقش دندان های شیری در کودکان

لازم به ذکر است که دندان‌های قدامی شیری تا سن 6 الی 7 سالگی و نیز دندان‌های آسیای شیری باید تا سن 11 تا 12 سالگی داخل دهان کودکان باقی بماتند. لازم به یادآوری است که دندان‌های قدامی کودک در تلفظ صحیح کلمات، گاز زدن مواد غذایی و تغذیه مناسب، رویش صحیح دندان‌های دائمی، اعتماد بنفس کودک و … نقش به سزایی ایفا می‌کنند.

همچنین دندان‌های آسیای شیری در جویدن و تغذیه‌ی صحیح کودک نقش مهمی دارند و در صورت دردناک شدن و یا از دست رفتن زودتر از موعد باعث اختلال در تغذیه‌ی کودک شده و از همه مهم‌تر اینکه جوانه دندان دائمی که دقیقا زیر دندان آسیای شیری قرار دارد، راهنمای رویشی خود را از دست می‌دهد و بصورت نابجا رویش می‌کنند و می‌تواند درمان‌هایی را به کودک تحمیل کند که تا قبل از، از دست دادن دندان آسیای شیری نیازی به انجام این درمان‌ها نبوده است.

لازم به ذکر است این درمان‌ها می‌توانند از ارتودنسی پیشگیری تا ارتودنسی‌های پیچیده متغیر باشند. با توجه به موارد ذکر شده، علاوه بر رعایت دقیق بهداشت دهانی و تغذیه‌ی سالم، پیشگیری از پوسیدگی و مقاوم سازی دندان‌ها توسط فلورایدتراپی و فیشورسیلانت تراپی دندان‌ها و نیز در صورت لزوم ترمیم و نگهداری دندان‌های آسیای شیری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

راه های پیشگیری از پوسیدگی دندان های شیری

علاوه بر رعایت دقیق بهداشت دهانی و تغذیه‌ی سالم موارد:

• مقاوم سازی دندان‌ها توسط فلورایدتراپی
• فیشورسیلانت تراپی
• درصورت لزوم ترمیم دندان‌های شیری
• چکاپ‌های دوره ای منظم 3 الی 6 ماه یکبار

از اهمیت ویژه ای برخوردار می‌باشند.

در خصوص دندان‌های قدامی شیری باید یادآوری کرد که این دندان‌ها می‌توانند در معرض ضربه‌های ناخواسته قرار گرفته و آسیب ببینند. این آسیب‌ها می‌توانند از یک لب پر شدن ساده تا شکستگی وسیع تاج دندان و یا حتی ریشه‌ی دندان متغیر باشد.

توصیه می‌شود برای گرفتن راهکارهای مناسب جهت درمان هرکدام از حالات فوق به دندانپزشک کودکان مراجعه نمایید.

• بدیهی است در صورت بروز پوسیدگی‌های شدید دندان‌های شیری (قدامی ، خلفی) تغذیه‌ی کودکان مختل شده و غذای ایشان به طرز چشمگیری کاهش یافته و مخصوصا از خوردن غذاهای جویدنی امتناع می‌کنند.
• تصور نادرست والدین این است که فرزند دلبندشان بی اشتها شده، در حالی که ممکن است، مشکل کودک دندان درد باشد. از آنجا که کودکان درک درستی از درد دندان و انتقال آن به والدینشان ندارند، به اشتباه جویدن غذا و یا حتی خود غذا را عامل ایجاد درد می‌دانند و به همین دلیل از میل کردن غذا خودداری می‌کنند.

واضح است که با علم به اهمیت مراقبت و نگهداری دندان های شیری و برطرف کردن مشکل پوسیدگی دندان و مرتفع کردن درد، کودک به تغذیه طبیعی و سابق خود باز خواهد گشت.

آبسه و فیستول دندان های شیری

ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که پوسیدگی‌های شدید دندان‌های شیری (قدامی،خلفی) ؛ در صورت عدم درمان ممکن است منجر به عفونی شدن دندان و نهایتا به ایجاد آبسه یا فیستول بیانجامد.

برای اکثر والدین آبسه‌ی دندان قابل تشخیص است؛ ولی باید دقت شود که فیستول تنها به صورت یک جوش چرکی روی لثه بروز می‌کند که هرازگاهی به اندازه‌ی یک دانه عدس متورم شده و گاهی هم از تورم آن کاسته می‌شود و در صورت عدم درمان این جوش چرکی (فیستول)، همچنان روی لثه باقی خواهد ماند.

بدیهی است این عفونت که بصورت مزمن درآمده است، نه تنها به صورت موضعی به بافت‌های لثه و جوانه دندان دائمی که زیر دندان شیری قرار دارد؛ آسیب می‌رساند بلکه باعث رسیدن عفونت به خون و در نتیجه انتقال آن به سایر اندام‌های کودک از جمله: مفاصل در حال رشد، دریچه‌های قلبی و … نیز می‌شود.

از سوی دیگر این عفونت‌ها و پوسیدگی‌ها می‌توانند شانس ایجاد پوسیدگی در دندان‌های سالم را نیز به نحو چشمگیری افزایش دهند. شایان ذکر است که؛ با انجام هر عمل بلع توسط کودک، ترشحات ناشی از عفونت وارد معده‌ی کودک شده و می‌توانند مشکلات گوارشی متعددی برای این عزیزان ایجاد کنند.

نتیجه گیری

در نهایت ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که با درمان و ترمیم صحیح دندان قدامی شیری می‌توانیم لبخند زیبا به کودکان هدیه نموده و در بالا بردن اعتماد به نفس کودک کمک شایان توجهی کنیم. همچنین دقت در ترمیم مطلوب و دقیق دندان‌های خلفی (شیری و دائمی) از نقطه نظر زیبایی تنها به دندان‌های قدامی محدود نمی‌شود. بلکه در مورد دندان‌های خلفی نیز باید نهایت تلاش و دقت را بعمل آورد تا بازسازی کامل تاج دندان انجام شده و از آناتومی دندان تبعیت شود و تمام شیارها و فرورفتگی‌ها و نیز برآمدگی‌های طبیعی دندان لحاظ شود. چراکه در غیر این صورت شاهد تماس‌های پیش رس دندانی مخرب و نیز ایجاد مشکلات مفصل گیجگاهی – فکی که گاها جبران ناپذیر نیز هستند، خواهیم بود.

 دکتر ماریتا شکاریان ، دندانپزشک کودکان و دارای فلوشیپ ارتو کودکان از آمریکا و عضو دائمی آکادمی AOS آمریکا می باشند.